Στάλιν: Πείτε τους ότι θα πάρουν τα Δωδεκάνησα!

Ioannis Bougas

Σε όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η έξοδος της Τουρκίας στον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας ενδιέφερε τη Μεγάλη Βρετανία και ιδιαίτερα τον Churchill. Μετά τον Ιούνιο του 1941 το θέμα ενδιέφερε ζωηρώς και τον Στάλιν. Μέχρι να καταληφθεί από τη Γερμανία το 1940, το θέμα ενδιέφερε και τη Γαλλία.

Και οι τρεις αυτές δυνάμεις, την έξοδο της Τουρκίας στον πόλεμο τη συνδίαζαν με τα Ελληνικά Δωδεκάνησα, τότε υπό Ιταλική κατοχή, γνωρίζοντας τη μεγάλη επιθυμία της Τουρκίας να τα αποκτήσει. Στο Σύμφωνο Αμοιβαίας Βοηθείας μεταξύ Τουρκίας, Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας που υπεγράφη στις 18/10/1939, υπηρχε μυστικό στρατιωτικό σύμφωνο στο οποίο τα τρία μέρη συμφωνούσαν να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα με κοινά στρατεύματα. (Το μυστικό σύμφωνο το υπέγραψαν οι στρατάρχης Fevzi Qakmak, ο στρατηγός Maxime Weygand και ο στρατάρχης Archibald Wavell για Τουρκία, Γαλλία και Μ. Βρετανία, αντίστοιχα).

Τα σχέδια αυτά για κατάληψη της Δωδεκανήσου –στο τέλος οτργανώνονταν μόνο απο Τούρκους και Βρετανούς. Σε σύσκεψη στη Χάιφα τον Ιούνιο του 1940, συζήτησαν ΄τι στρατό και τι μέσα θα συνεσέφερε η κάθε χώρα- καθυστέρησαν και στο τέλος εγκαταλείφθηκαν λόγω της αδυναμίας της Μεγ. Βρετανίας να βρει τα ανάλογα στρατεύματα . Η επίθεση την Ιταλίας στην Ελλάδα και η επιτυχία της Ελλάδος, οι κραυγές των στρατιωτών μας εναντίον των Ιταλών «Και στα Δωδεκάνησα!», είχαν κλονίσει τους Βρετανούς. Είχαν φοβηθεί την αντίδραση των Ελλήνων αν Τούρκοι στρατιώτες πατούσαν στα Έλληνικά νησιά. Όλα αυτά γίνονταν χωρίς συμμετοχή των Ελλήνων. Η απεμπόλιση των δικαιωμάτων της Ελλάδος στα Δωδεκάνησα από τον Βενιζέλο το 1928 με την υπογραφή Συμφώνου Φιλίας με την Ιταλία, είχε αυξήσει τις επιθυμίες άλλων για τα νησιά.

Το θέμα είχε απασχολίσει επανειλημμένα τον Μεταξά, ιδιαίτερα τους δύο τελευταίους μήνες της ζωής του, ζητώντας να μάθει τα σχέδια των Βρετανών και κάθε φορά τονίζοντας στον πρεσβευτή τους ανήκουν Palarait ότι τα νησιά στην Ελλάδα. Οι εγγραφές στο ημερολόγιό του δείχνουν ότι δεν εφησύχαζε από τις διαβεβαιώσεις των Βρετανών ότι δεν έχουν υποσχεθεί και σε άλλους τα νησιά. π.χ. : «Πάλαιρετ. τον εκάλεσα πάλι διά ζήτημα Δωδεκανήσου. Φαίνεται ότι εισέρχεται εις κάποιον δρόμον ευνοϊκόν. Φαίνεται».
Ο Palarait επισκέφθηκε τον Μεταξά στις 21 Ιανουαρίου 1941 και τον πλροφόρησε ότι η προσπάθεια συμφωνίας μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για τα Δωδεκάνησα παύει.

Και ερχόμαστε στις 16 Δεκεμβρίου 1941. Ο υπουργός εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Antony Eden έχει φθάσει την προηγουμένη στη Μόσχα και συναντάται με τον Στάλιν. Ο Στάλιν του παρουσιάζει για υπογραφή δικό του μυστικό Πρωτόκολλο με εδαφικές ρυθμίσεις στη μεταπολεμική Ευρώπη. (Σημαντικό ότι είχε επανακτήσει την αυτοκυριαρχία του, που είχε χάσει τόν πρώτο καιρό της Γερμανικής επίθεσης. Φαίνεται ότι ήδη πίστευε ότι η Γερμανία θα έχανε τον πόλεμο). Το Πρωτόκολλο ήταν στα Ρωσικά και ανέλαβε να το μεταφράσει επι τόπου ο πρεσβευτής της Σοβιετικής Ένωσης (Σ.Ε.) στο Λονδίνο, ο Ivan Maisky, ο οποίος είχε συνοδεύσει τον Eden.
Ο Στάλιν με τον Eden συνεχίζουν τη συζήτηση και όταν φθάνουν στο θέμα της εισόδου της Τουρκίας στον πόλεμο, γίνεται ο παρακάτω διάλογος.
Eden: Μπορούμε να κάνουμε κάτι να βελτιώσουμε την κατάσταση, σχετικά με τη θέση της Τουρκίας;
Στάλιν: Πείτε τους ότι θα πάρουν τα Δωδεκάνησα!
Eden: Αυτό είναι πολύ δύσκολο. Λόγω των Ελλήνων. Ο Ελληνικός λαός σχεδιάζει από καιρό να τα αποκτήσει
Στάλιν: Δεν πρέπει να είσθε τόσο απόλυτος, με το να ακολουθείτε αυτήν την αρχή της εθνικότητας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν Τούρκοι;
Eden: Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο θα είχε επίδραση στους Τούρκους;
Στάλιν: Όλα αυτά τα νησιά κλήνουν την έξοδο στην Τουρκία. Μπορείτε να οργανώσετε μια ανταλλαγή νησιών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, κατά τρόπον ώστε μερικά να πάνε στη μιά και μερικά στην άλλη.
Eden: Πρινν αρκετό καιρό, όταν πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να καταλάβουμε τα Δωδεκάνησα, είχαμε συνομιλίες με Ελλάδα και Τουρκία αλλά δεν προχώρησαν καθόλου καλά.
Στάλιν: Οι Τούρκοι θέλουν επίσης την Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς). Όμως δεν πρέπει να προσβάλουμε τους Έλληνες. Αλλά θα μπορούσε να γίνει μια ανταλλαγή νησιών.
Eden: Σίγουρα το ζήτημα είναι εξεταστέο.

Στο Πρωτόκολλο του Στάλιν υπήρχε Πρόταση: «τα Δωδεκάνησα πρέπει να δοθούν στην Τουρκία. Νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα. Όμως τα Δωδεκάνησα πρέπει να επιστρέψουν στην Τουρκία!»
Ο Eden αρνήθηκε να υπογράψει το μυστικό Πρωτόκολλο. Ο πρεσβευτής της Ελλάδος στη Σ.Ε., ο κορυφαίος διπλωμάτης Παναγιώτης Πιπινέλης, μέσω προσωπικών επαφών με τις μυστικές υπηρεσίες της Μεγάλης Βρετανίας μαθαίνει άμεσα την πρόταση του Στάλιν και στέλνει τηλεγράφημα στον πρωθυπουργό Τσουδερό, ο οποίος δεν θέλει να το πιστέψει. Στις 4 φεβρουαρίου σε συνάντηση με τον Eden, τον ερωτά ευθέως αν ο Στάλιν έκανε παρόμοια πρόταση. Ο Eden δεν αρνείται ότι η πρόταση έγινε, αλλά προσπαθεί να την υποβαθμίσει, λέγοντας ότι ο Στάλιν δεν επέμενε μέχρι τέλους. Ακολουθεί διάβημα προς τον μόνιμο υφυπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας sir Alexander Cadogan μέχρι που δίδεται διαβεβαίωση ότι για τα Δωδεκάνησα δεν θα αποφσιστεί τίποτε χωρίς να προηγηθεί συνεννόηση με την Ελ. Κυβέρνηση.

Πηγές: Αρχεία Foreign Office. ΤΝΑ (PRO) CAB 66/20/39: «Mr. Eden’s visit to Moscow», pg. 10
Αρχείο Τσουδερού. Τόμος Λ', Κυβέρνηση Εξωτερικού, σελ. 481, 489, 509.
«Ο Άγγλος Πρόξενος», «Πέτρος Μακρής-Στάϊκος», Εκδόσεις Ωκεανίδα
{Σημείωση: η Ανάρτηση δεν ασχολείται με την τελική ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Μπορεί να υπάρξει άλλη ανάρτηση, αλλά δεν πιστεύω ότι χρειάζεται. Η καθυστέρηση της παράδοσης των νήσων στη Ελλάδα, οφειλόταν ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ στην αντίδραση της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι να βεβαιωθεί ότι (1) δεν θα δοθεί η Βόρειος ήπειρος στην Ελλάδα, και (2) δεν θα γίνει αλλαγή συνόρων μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας εις βάρος της Βουλγαρίας. Οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί ήταν πάντα σύμφωνοι ότι τα Δωδεκάνησα ανήκουν στην Ελλάδα και έιχαν επιτρέψει τη σιωπηρή (κρυφά από Σ.Ε.) είσοδο Ελλήνων σε θέσεις διοίκησης από την άνοιξη του 1946.
Δυστυχώς, πολλοί ερμηνεύουν τη λήξη της άρνησης της Σ.Ε. στην παραχώρηση των νήσων στην Ελλάδα, ως Σοβιετική παραχώρηση των νήσων. Να υποθέσω ότι η προπαγάνδα κάποιων έχει και εδώ εργασθεί άριστα!}